190 SAYILI SÖZLEŞME

Şiddet ve taciz olayları çalışma yaşamında tüm iş, sektör ve mesleklerde karşılaşılan yaygın bir insan hakkı sorunudur. Tüm çalışanların şiddet ve taciz karşısında korunması temel bir kişilik hakkıdır.

Herhangi bir cinsiyet ayrımı yapılmaksızın tüm çalışanlar şiddet ve tacizden uzak bir çalışma ve yaşama hakkına sahiptirler. Çalışma yaşamında istihdam durumları, yaptıkları işin türü ve çalışma koşulları nedeniyle şiddet ve tacize en çok maruz kalanlar kadınlardır. Cinsiyet temelli şiddet ve taciz biçimlerinin ele alındığı ve çalışma yaşamında kadınlara fırsat eşitliğinin sağlandığı hukuki, politik ve diğer uygulama araçlarına ihtiyaç duyulmaktadır.

Sözleşme, Tavsiye Kararı ile birlikte çalışma yaşamında şiddet ve taciz risklerinin azaltılması ve önlenmesi için hükümetlere ve işverenlere yol göstermektedir. Ayrıca oluşturulacak koruyucu önlemler için de bir rehber niteliğindedir. Çalışma yaşamında şiddet ve tacizden arındırılmış bir çalışma düzeninin kurulması, insana yakışır işlerin yaygınlaştırılması ve cinsiyet eşitliğinin sağlanması ulusal öncelikler arasındadır. Bu doğrultuda tüm çalışanlar için güvenli, sağlıklı ve insana yakışır çalışma koşullarının yaygınlaştırılması adına harekete geçilmelidir.

Sözleşme, çalışma yaşamının da ötesinde genel olarak şiddet ve tacizle mücadelede önemli bir araçtır.

Sözleşme; Çalışma yaşamında şiddet ve tacize doğrudan odaklanan ilk uluslararası belgedir. Aracılığıyla çalışma yaşamında genellikle kadınların maruz kaldığı cinsel şiddet ve tacize de uluslararası bir belgede ilk defa yer verilmektedir. Cinsiyete dayalı şiddet de dâhil olmak üzere çalışma yaşamında şiddet ve taciz kavramına ilişkin ilk defa genel ve kapsayıcı bir uluslararası tanım da yapmaktadır. Şiddet ve tacize yönelik ayrıntılı ve özel hükümler içermesi nedeniyle de konuya ilişkin son derece önemli bir yere sahiptir. Geniş çapta onaylanmasıyla birlikte çalışma yaşamında şiddet ve tacizin her türlüsüne yönelik uluslararası bir uygulama birliğinin sağlanmasına öncülük edecektir. Kayıtlı ve kayıt dışı, özel veya kamuya ait tüm sektörlerde, kentsel ve kırsal alanlardaki kişilerin istihdam statülerine bakılmaksızın çalışma yaşamındaki şiddet ve tacize karşı son derece geniş kapsamlı düzenlemelere yer vermektedir. Şiddet ve taciz olgusunu sadece işyeri ile sınırlı tutmayıp, işle ilgili tüm alanları kapsayacak şekilde tüm çalışma yaşamını dikkate almaktadır.

Aile (hane) içi şiddeti de çalışma yaşamıyla ilişkili bir sorun olarak ortaya koymaktadır. Bu doğrultuda çalışma yaşamında şiddet ve tacizle ilgili düzenlemelerde, hane içi şiddeti önleyici ve çalışma yaşamına etkisini azaltıcı unsurlara da yer vermektedir.

Sözleşmenin Getirdikleri ve Kapsamı

ILO'nun 190 sayılı sözleşmesi, çalışma yaşamındaki şiddet ve tacizi tüm biçimleriyle ele alan, kapsamlı ve tarihsel bir dönüm noktası niteliğinde bir anlaşmadır. Sözleşme, cinsiyete, cinsel yönelime, cinsiyet kimliğine, yaşa, engelliliğe veya diğer statüye dayalı her türlü şiddet ve tacizi kapsamaktadır.

Tanımların netleştirilmesi: Sözleşme, çalışma yaşamındaki şiddet ve tacizin farklı türlerini net bir şekilde tanımlayarak, bu konuda ortak bir anlayış oluşturmayı amaçlar.

Önleme odaklı yaklaşım: Şiddet ve tacizin önlenmesi için proaktif adımlar atılmasını, risk değerlendirmelerinin yapılmasını ve eğitimlerin verilmesini zorunlu kılar.

Şikâyet mekanizmaları: Çalışanların şikâyetlerini güvenli bir şekilde bildirebilmeleri için etkili şikâyet mekanizmalarının kurulmasını öngörür.

Koruma önlemleri: Mağdurların korunması için gerekli önlemlerin alınmasını ve mağdurların işlerine geri dönebilmeleri için destek hizmetlerinin sunulmasını sağlar.

Sorumluluk: İşverenlerin şiddet ve tacizi önleme sorumluluğunu vurgular ve işverenlere bu konuda aktif rol oynamaları gerektiğini belirtir.

Sözleşmeyi İmzalayan Ülkeler

190 sayılı sözleşme, kabul edildiği 2019 yılından bu yana birçok ülke tarafından imzalanmıştır. İrlanda, Japonya, Meksika, Kanada, Peru, Romanya, ABD ve Porto Riko gibi çok sayıda ülkede 2019 yılı sonrasında çalışma yaşamında şiddet ve tacizin önlenmesine ilişkin çeşitli yasal düzenlemeler yapılmıştır. Brezilya, İtalya, Senegal ve İspanya gibi ülkelerde çalışma yaşamında şiddeti ele alan düzenlemeler toplu sözleşmelere dâhil edilmiştir.

Fiji, Uruguay, Honduras ve Arjantin gibi ülkelerde farkındalık ve bilinçlendirme çalışmalarına ağırlık verildiği görülmektedir. Avustralya, Kanada ve Filipinler gibi ülkelerde geleneksel fiziksel işyerinin ötesinde meydana gelen şiddet ve tacize karşı koruma sağlanmıştır. Vietnam, Porto Riko, Lesotho, Danimarka ve Çin gibi ülkelerde belirli sektörler ve mesleklerde çalışma yaşamında şiddet ve tacize yönelik yasal düzenlemeler yapılmıştır. Ekvador, Hindistan, Japonya, Rusya ve Güney Afrika gibi ülkelerde işyerinde şiddet ve tacizin engellenmesine yönelik sosyal taraflar ve şirketlerin öncülük ettiği çok sayıda girişim gerçekleşmiştir. Meksika, Peru, Birleşik Krallık gibi ülkelerde özel iç komiteler kurmak veya isimsiz raporlama imkânı sağlamak gibi yollarla şiddet ve taciz vakalarına ilişkin özel prosedürlerin oluşturulmasına yönelik adımlar atılmıştır. Arjantin, İtalya ve Peru gibi ülkelerde şiddet mağdurlarına yönelik koruma ve destek sağlayan çeşitli yasal düzenlemelere yer verilmiştir. Türkiye’de farklı sektörlerde gerçekleştirilen toplu müzakerelerin gündemine giren C190’a ilişkin maddeler, imzalanan toplu iş sözleşmelerinin de bazılarında yer almaktadır.

Sosyal taraflar ve özel sektör tarafından kabul edilen “Şiddete Sıfır Tolerans” politika belgelerinde de C190 ile uyumlu maddeler yer almaktadır. Ancak, Türkiye’nin de içinde yer aldığı birçok ülke sözleşmeyi henüz onaylamamıştır. Mobbing ile Mücadele Derneği olarak Türkiye’nin de bu sözleşmeyi onaylaması için açık çağrımızı yineliyoruz.

Sözleşmenin Türkiye Tarafından Onaylanması Neden Önemlidir?

Toplumsal barışı güçlendirecektir. İstihdam ilişkisi içerisinde çalışanların motivasyonlarını, performanslarını, verimliliklerini ve işe bağlılıklarını artıracaktır. Çalışma yaşamında cinsiyet eşitliğinin sağlanmasına yardımcı olacaktır. Son yıllarda çalışma yaşamında ve hayatın her alanında artan cinsiyet temelli şiddet ve tacizin önlenmesi adına önemli bir adım atılabilecektir. Çalışma barışına katkıda bulunarak; çalışanların sağlık, güvenlik ve esenliğine katkı sağlayacaktır. Kadınlar için insana yakışır çalışma koşullarının oluşmasına ve kadın istihdamının artmasına yardımcı olacaktır. Rekabet edebilirlik, yenilikçilik ve yaşam boyu öğrenme gibi çeşitli alanlarda avantaj sağlayacaktır. Temel haklara erişimi kolaylaştıracak ve bu hakların korunmasını mümkün kılacaktır. Güvenli ve güvenceli bir çalışma yaşamı için temel oluşturacaktır. Türkiye gibi iş gücünde kadınların önemli bir yer tuttuğu ülkeler için 190 sayılı sözleşme büyük önem taşımaktadır. Sözleşme, Türkiye'de işyerlerindeki cinsiyete dayalı şiddet ve taciz sorununa dikkat çekerek, bu konuda yasal düzenlemelerin güçlendirilmesi ve farkındalığın artırılması için önemli bir adım olacaktır.

190 Sayılı Sözleşmenin Ulusal Mevzuata Katkısı

Sözleşmenin onaylanması;Çalışma yaşamında şiddet ve tacizin önlenmesine yönelik etkin bir mevzuat geliştirme sürecini mümkün kılacaktır. Tüm çalışanlar için her türlü şiddet ve taciz karşısında etkin bir hukuki koruma sağlayacaktır. Çalışma yaşamında karşılaşılan şiddet ve taciz toplu iş sözleşmeleri, işyeri iç yönetmelikleri gibi uygulamalarında daha güçlü bir biçimde yer alabilecektir. Şiddet ve taciz riskinin yüksek olduğu iş ve mesleklere yönelik risk değerlendirmeleri ile daha etkin önlemler alınabilecektir. Çalışma yaşamında şiddet ve tacize ilişkin ulusal mevzuatta yer alan dolaylı ve doğrudan düzenlemeler, Sözleşmeye uyum konusunda temel bir alt yapı oluşturmaktadır. Sözleşmenin kabul edilerek yükümlülüklerin yerine getirilmesinde tüm tarafların sürece katılımı büyük bir önem taşımaktadır

Çalışma Hayatında Şiddet ve Tacizin Türleri, Etkileri

Çalışma hayatında şiddet ve taciz, fiziksel, psikolojik ve cinsel olmak üzere farklı türlerde ortaya çıkabilir. Bu tür şiddet ve taciz, çalışanların fiziksel ve psikolojik sağlığını ciddi şekilde etkilemekte, iş verimliliğini düşürmekte, işten ayrılmalara neden olmakta ve kurumların itibarını zedelemektedir.

Fiziksel şiddet: Darp, tehdit, zorla tutma gibi fiziksel saldırılar.

Psikolojik şiddet: Aşağılama, küçümseme, dedikodu, mobbing gibi davranışlar.

Cinsel taciz: İstenmeyen cinsel içerikli sözler, jestler, fiziksel temas gibi davranışlar.

İşyerlerinde Şiddet ve Tacizi Önlemek İçin Alınabilecek Önlemler

Sıfır tolerans politikası: İşyerlerinde şiddet ve tacize karşı sıfır tolerans politikası benimsenmeli ve bu politika tüm çalışanlara duyurulmalıdır.

Eğitim programları: Çalışanlara şiddet ve taciz konularında eğitimler verilmeli, farkındalık artırılmalıdır.

Şikâyet mekanizmaları: Çalışanların şikâyetlerini güvenli bir şekilde bildirebilecekleri mekanizmalar kurulmalı ve şikâyetler titizlikle incelenmelidir.

Disiplin cezaları: Şiddet ve tacizde bulunan kişilere karşı etkili disiplin cezaları uygulanmalıdır.

Mağdur desteği: Mağdurlara psikolojik destek ve hukuki danışmanlık gibi hizmetler sunulmalıdır.

İşbirliği: İşverenler, sendikalar. STK’lar ve devlet kurumları arasında işbirliği yapılarak kapsamlı bir mücadele yürütülmelidir.

ILO'nun 190 sayılı sözleşmesi, çalışma hayatındaki şiddet ve tacizin önlenmesi için önemli bir adım olsa da, bu sorunun tamamen ortadan kalkabilmesi için bireysel, kurumsal ve toplumsal düzeyde daha fazla çaba gösterilmesi gerekmektedir.

İlhan İşman