Cemaat Sivil Toplum Kuruluşu mudur?

Lafı uzatmadan söyleyelim; cemaat bir sivil toplum kuruluşu değildir.

İzahe deceğiz; heyecanlanmayın!...

Yeni demokrasi, siyasî partiler kadar sivil toplum kuruluşlarının da etkin olduğu yönetim şekilleridir. Siyasî partilerle, dernek ve vakıf şeklinde örgütlenen sivil toplumkuruluşlarının tek farkı, halka hesap vermektir.

Siyasî partiler, seçimlerde halka hesap verirler; sivil toplum kuruluşları, genel kurullarında, sadece kendi mensuplarına hesap verirler. Demek ki partilerle dernekler ve vakıfların sorumluluk alanları farklıdır. Siyasî partiler, tüm toplumu ilgilendiren kuruluşlardır; sivil toplumkuruluşları, sadece gönüllülerini ilgilendiren tüzel kişiliklerdir. Elbette STK’ların toplumsal faydası tüm topluma yönelik olabilir ama hesap verme yeri seçimler değil, kendi genel kurullarıdır.

Bu izahlardan sonra cemaatin bir sivil toplum kuruluşu olup olmadığını değerlendirelim.

Devlet ve Toplumla İlişki

Cemaat, yasalar çerçevesinde gazeteler, dergiler neşredebilir; televizyonlar ve radyolar kurabilir; çeşitli sektörlerde hizmet verecek şirketler (bankalar, hastaneler, okullar, üniversiteler, nakliye, sigorta ve inşaat şirketleri) de kurabilir. Bunların hepsi, ilgili yasalar çerçevesinde oluşan legal kurum ve kuruluşlardır. Cemaat ve benzeri örgütlenmeler, daha da ileri gidip hayatın her alanında hizmet verebilecek şirketler tesis edebilir. Yasalar buna müsaittir.

Dernekler, vakıflar ve şirketler, yasal hesaplarını genel kurullarında üyelerine ve belli periyotlarla devletin ilgili birimlerine verirler.

Fakaaat!...

Türkiye’deki mesele, sadece şirketler, dernekler ve vakıflar meselesi değildir. Bunların her birinin devlet ve toplumla ilişkisi bellidir. Türkiye’nin meselesi, bu şirketler, dernekler ve vakıfların da üstünde olan farklı bir yapılanmadır.

Dernekler, vakıflar ve şirketler, işleyiş açısından, kendi içlerinde sorumluluklarını yerine getirip hesaplarını da verebilirler ama birbirinden farlı olan bu kurum ve kuruluşların arasındaki organizasyonnu sağlayan sistem, yasal bir şekilde hesap verebilir bir sistem değildir.

Sivil toplum kuruluşlarının, toplumla ve devletle ilişkileri, belirli yasalar ve yönetmelikler çerçevesinde gelişirken, bunların da üstünde olan “informel şahıslar ve birimler”, topluma ve devlete hesap veremiyorsa, burada yasal bir sorun var demektir.

Ya Hesap Sorulamıyorsa...

Şirketler, dernekler ve vakıflarla ilgili bir sorun yaşanıyorsa, yasalar çerçevesinde, bunlarla ilgili devlet kurumları aracılığıyla hesap sorarsın.

Hadi dernekten, şirketten ve vakıftan hesap sordun... Bütün bunlar üzerinde etkisi olan fakat yasal olarak hesap soramadığın ve halka da hesap vermeyen informel sistemle ilgili ne yapabileceksin?

Hele bir de, bu dernekler, vakıflar, şirketler, devlet içinde yapılanarak devletin imkânlarını ve gücünü kendi kuruluşları için kullanıyorlarsa, hesap sorulamazlığının sınırı daha da genişlemiş demektir.

Hesap verebilir ve hesap sorulabilir olmayan kuruluşlar, sivil toplum kuruluşu değil; illegal yapılanmadır. Bunlar kendi içlerinde ve kendi imkânlarıyla haklı bir hizmet yaptıklarına inanabilirler ama toplumsal etkileri, kendi alanları dışına taşmaya başladığı anda, illegaliteye düşmüşler; sivil toplum kuruluşu özelliğini kaybetmişler demektir.

Dernekler, vakıflar ve şirketler formel kuruluşlardır ama bunların arasındaki işleyişi belirleyen ve bunlarında üstünde bir informel yapı varsa, bunun adı “sivil toplum kuruluşu” değildir.

Bu informel yapı hesap verebilir ve hesap sorulabilir bir yapıya kavuşsun, biz de uzun uzun “sivil toplum kuruluşu” felsefesi yapıp yorulmayalım.